Moja ekonomia




                       Moje prywatna ekonomia VI
 
Szkic ten jest efektem wieloletniej obserwacji gospodarki „socjalistycznej” począwszy od 1945 roku, oraz lektur ekonomicznych, które w dość liberalnej sytuacji polskiego piśmiennictwa ekonomicznego ukazywały się na rynku czytelniczym i nawet tych obarczonych marksizmem, które, mimo błędnego interpretowania zjawisk ekonomicznych, a może dlatego, wnosiły pewne elementy skromnej wiedzy ekonomicznej autorowi. Szkic został napisany w roku 1982 i był próbą przedłożenia ówczesnym uczestnikom walczących stron oceny „anatomii” ustroju wraz z projektem szkicu własnych poglądów na możliwe i konieczne przekształcenia ekonomiczne. Autor był i propagował rozwiązania o charakterze akcjonariatu pracy, których opis i pochwała znalazła się w encyklice Jana Pawła II „Laborem excercens”. Tam tez znalazła się analiza istoty własności w ustroju „socjalistycznym” pod postacią wskazanie na istnienie własności bezpośredniej i pośredniej, choć zostało to wyrażone w sposób charakterystyczny dla sposobu wyrażania się papieża. Poglądy przedłożone wyżej straciły swoja aktualność i nie przedstawiają dla obecnego pokolenia jakiejkolwiek wartości, natomiast dla pokolenia Polski Ludowej i dla zainteresowanych zjawiskami w tamtym ustroju mogą stać się podstawa dyskusji lub uzupełnieniem wiedzy o tamtych czasach. Należy nadmienić, że podobne procesy nie są charakterystyczne tylko dla ustroju „bolszewickiego”, miały miejsce w historii z różnym nasileniem w innych okresach historycznych i różnych społecznościach, począwszy od starożytności. W bolszewizmie przybrały prawie krystaliczna formę. Jeżeli czytelnikowi przysporzy cząstkę dyskusyjnej wiedzy, to szkic spełni swoja rolę.
W dziewiętnastym wieku i pierwszej połowie dwudziestego żywiołowo rozwijał się ruch socjalistyczny i jego odmiana, ruch komunistyczny. Podstawową ideologią tych ruchów była chęć przemiana stosunków produkcji tak, aby odebrać własność środków produkcji prywatnym właścicielom i dokonać t. zw. uspołecznienia. To uspołecznienie miało przybierać różne formy, w zależności od konfiguracji ruchu politycznego. Jako pierwsi z ideą uspołecznienie występowali t. zw. socjaliści utopijni Saint Simon, Owen, Fourier, którzy próbowali stworzyć rzeczywiste organizmy produkcyjne w formach społecznych. To ich można by uznać za socjalistów „naukowych”. W XIX wieku ta ich forma nie mogła zaistnieć z powodów ekonomicznych. Inną drogą uspołecznienia kapitału, tym razem udaną, stała się spółdzielczość, wymyślona przez górników z Rochdale w Anglii. Spółdzielczość rozwinęła się w wielu krajach i stała się znaczącym czynnikiem uspołecznienia. Nośnikiem radykalnych teorii stali się syndykaliści, anarchosyndykaliści, kooperatywiści (Abramowski), wreszcie marksiści. Ci ostatni, zdobywając władzę w Rosji Carskiej otrzymali możliwość zrealizowania swych koncepcji. Sami marksiści nie wypracowali konkretnych wzorów sposobu sprawowania władzy ekonomicznej. Ich teorie nastawione były bardziej na formy sprawowania władzy politycznej pod postacią „dyktatury proletariatu”, nie określając bliżej techniki sprawowania władzy ekonomicznej przez „proletariat”. Bardziej konkretne wskazówki opracował Lenin
w swoich pismach. Według niego ludzie pracy mieli stać się pracownikami jednego wielkiego syndykatu władzy, to jest państwa. Środki produkcji zatem miały stać się własnością państwa.
Rozpad społeczeństwa w wyniku przewłaszczenia
W pierwszej fazie bolszewizmu w Rosji wprowadzone dość liberalne stosunki produkcji pod postacią NEP-u (nowej polityki ekonomicznej). Po śmierci Lenina od tych odchyleń odstąpiono i dokonano totalnego upaństwowienia środków produkcji.  Środkami produkcji władała wyodrębniona „klasa społeczna”, którą umownie można nazwać „syndykatem władzy”. Klasa ta pełniła funkcję faktycznego właściciela. Własność przybrała formę własności klasowej. Społeczeństwo zostało podzielone na dwie antagonistyczne klasy: „syndykat władzy” i klasę pracowników najemnych państwa. Ludzie pracy zostali całkowicie uzależnienie od „syndykatu władzy”. Zapewniało to ludziom władzy całkowite bezpieczeństwo polityczne i wszechwładzę ekonomiczną. Wyrażało to się bezprzykładną eksterminacją byłych właściciel, przeciwników polityczny i samych ludzi pracy, jako całkowicie podległych władzy.
Poza kontrolą pozostali jeszcze chłopi. Ci, jako prywatni właściciele ziemi, byli względnie niezależni. Należało więc coś z tym zrobić. Wymyślono kolektywizację. Ponieważ odebranie komuś prywatnych środków produkcji, wydziedziczenie, nie jest łatwą sztuką, bolszewicy uciekli się do terroru. Wieś zapłaciła wysoką, znaną powszechnie cenę za swój opór. Po kolektywizacji całe społeczeństwo radzieckie stało się jednolitą klasą najemników. Proces ten można nazwać przewłaszczeniem.
Być może badacze historii ZSSR odkryli, bądź odkrywają, wewnętrzne, socjologiczne uwarunkowania takiego ukonstytuowania się stosunków społecznych w Rosji Radzieckiej. Opisane są zewnętrzne przejawy funkcjonowania tego ustroju, jego katastrofalne skutki społeczne, terror i ucisk, lecz potrzebna jest też pobieżna chociażby analiza mechanizmów sprawczych powstania takiej struktury społecznej i mechanizm jej funkcjonowania. Niniejszy szkic jest próbą przedłożenia własnych opinii i własnych poglądów na mechanizmy kierujące rozwojem tego ustroju i próbą opisu elementów funkcjonowania tego ustroju. W dzisiejszych czasach są to dywagacje nikogo nieinteresujące, szczególnie młodszego pokolenia, natomiast dla pokolenia, które jest rówieśnikiem tej historii, taka analiza może wnieś pewne światło na przyczyny mizerii życia tego pokolenia. Wreszcie bolszewizm był swoisty doświadczeniem ludzkości i opis jego funkcjonowania może mieć wartość historyczną.
Zastane formy uspołecznienia
Bolszewicy mieli do dyspozycji szereg rozwiązań ekonomicznych. Na rynku idei znajdowały się rozwiązania już sprawdzone w postaci spółdzielczości, lecz spółdzielczości rzeczywistej, jak niezależnego zrzeszenia konsumentów czy producentów dóbr i usług, niepodlegających zewnętrznemu sterowaniu.
Drugim był akcjonariat pracy, którego idee postulowane były przez t. zw. Opozycję Robotniczą w partii bolszewików (1922 r) . Wzory takich rozwiązań istniały już w Polsce w postaci półki „Gazolina” w Jaśle, która powstała w 1906 roku. Idea akcjonariatu pracy rozwinęła się po II Wojnie Światowej w Stanach Zjednoczonych, a inicjatorem był Luis Kelso ,Wielkim zwolennikiem tej formy uwłaszczenia był prezydent Regan  i Kongres Amerykański, który uchwalił szereg ustaw, ułatwiających funkcjonowanie tej formy własności. W Polsce ukazała się publikacja Ludwiniaka pt: Pracownik właścicielem.
Wreszcie istniały postulaty syndykalistów przekształcenie przedsiębiorstw w podmioty, zarządzanych przez związki zawodowe[i]. Bolszewicy wybrali model upaństwowienia środków produkcji. W istocie wybór ten, mimo podobieństwa do założeń teoretycznych, wypracowanych przez teoretyków marksizmu-leninizmu, tworzył się żywiołowo, kreowany przez swoistą „niewidzialna rękę” socjalistyczna. Do dyspozycji były podmioty gospodarcze „niczyje”, ustawowo i fizycznie pozbawione właściciela, który został wywłaszczony, wobec czego ktoś starał się wejść w rolę ich zarządzających, posługując się aparatem partyjnym. Przyszli „posiadacze” kierują się przesłankami, które określić można, podobnie jak i w innych rozwiązaniach ustrojowych, jako „interes własny”. Kieruje nimi zasada potrzeby dominacji, która jest motorem wszelkich dążeń ludzkich.
Przewłaszczenie
Po przewrocie październikowym w 1917 roku do władzy dochodzą ludzie, którzy nic nie posiadali i uważali się za reprezentantów klas nieposiadających. Po zdobyciu władzy politycznej przez bolszewików, przystała do nich olbrzymia armia ludzi postronnych z pośród klas nieposiadających, przecież nieznających teoretycznych założeń marksizmu, którzy dostrzegają możliwości awansu. Jeżeli bolszewicy uważali się za reprezentantów klas nieposiadających, a sprawiedliwość dziejowa wymagała likwidacji t. zw. wyzysku, to powinni preferować w swojej działalności rozwiązania syndykalne, lub anarchio syndykalne, prowadzące do uwłaszczenia klas nieposiadających, a w gospodarce rolnej szeroką reformę rolną i rozwiązania rynkowe. Takie rozwiązania w bardzo szybkim czasie doprowadziłyby jednak do utraty władzy politycznej przez bolszewików, ponieważ władzę zdobyliby reprezentanci uwłaszczonej klasy robotniczej i chłopstwa. Utrzymanie władzy politycznej wymagało zespolenie jej z władzą ekonomiczną. Ona dawała gwarancję podporządkowania pracownika najemnego przez władzę. Bolszewicy musieli zatem się uwłaszczyć. Próbowali dokonać tego jednorazowo i gwałtownie, wprowadzając t. zw. komunizm wojenny, który rozłożył gospodarkę na łopatki. Musieli powrócić do rozwiązań rynkowych i zainicjowali t. zw. NEP (nowa ekonomiczna polityka). Forma ta groziła jednak restytucją gospodarki rynkowej i ograniczenie władzy bolszewików. Należało  zatem powrócić do idei pełnego upaństwowienia środków produkcji, jako formy ich zawłaszczenia i pełnej kontroli nad pracą najemną. Pierwszym zatem procesem, jaki następował w ustroju bolszewickim to zjawisko pełnego
p r z e w ł a s z c z e n i e środków produkcji i powstanie własności klasowej, z nową klasą społeczna, którą można nazwać s y n d y k a t e m  w ł a d z y. Ich związanie ze środkami produkcji ma inny charakter niż w ustroju rynkowym, konkurencyjno-nadmiarowym, lub kapitalistycznym. Związanie to ma charakter para feudalny, lecz w sensie ekonomicznym pełni on wszystkie funkcje właściciela. Środki produkcji, jako całość zawłaszczone są przez nową klasę, jako całość. W wyniku wewnętrznych walk, władza nad środkami produkcji ulega rotacji, lecz pozostaje wewnątrz klasy. Konstytuuje się podwójna forma własności, własność prawna, jako własność państwowa, i własność bezpośrednia, jako własność klasowa syndykatu. Opis takiej podwójnej struktury własności znajdujemy w encyklice Jana Pawła II „Laborem excercens” Dochodzi do dwustronnego rozwarstwienia społeczeństwa, głębokiej polaryzacji społeczeństwa, na tych, którzy władają środkami produkcji i tych, którzy stanowią armie pracy najemnej. Pojawia się ponownie głęboki antagonizm klasowy. Z jednej strony wyrażał się on strachem władzy przed społeczeństwem, co wyrażało się represyjnością władzy, a po drugiej stronie wystąpieniami protestów takich jak w powstanie w Rosji opozycji, tłumionej okrutnie, wydającej samizdaty, Poznaniu, Budapeszcie, Berlinie czy Pradze, wreszcie pod postacią naszej „Solidarności”.  
       Przejawem antagonizmu klasowego w ZSRR była też wielka klęska w pierwszej fazie wojny niemiecko-radzieckiej. Armia Radziecka to była przede wszystkim armia chłopska, chłopów, którym zabrano ziemie. Armia ta nie miała interesu bronić socjalizmu. Dopiero zagrożenie ojczyzny i samego bytu społeczeństwa zmieniło nastawienie do walki.
Koncentracja władzy
W ustroju bolszewickim nie obowiązuje zasady maksymalizacji zysku. Przywłaszczanie właściciela następuje niezależnie od uzyskiwanych wyników ekonomicznych, przybiera formę przywilejów feudalnych, powoduje niską sprawność ekonomiczną zarządzania. Podczas gdy w ustroju kapitalistycznym korzyści z operacji kapitałem osiąga się poprzez  maksymmlizację zysku, w bolszewizmie korzyści z operacji środkami produkcji osiąga się w postaci maksymalizacji władzy. Efektem tego jest kolejny proces, jaki toczy się w bolszewizmie, to jest proces koncentracji władzy. Podstawowym kryterium zachowanie się członka syndykatu władzy jest zachowanie swego pola władzy lub rozszerzenie tego pola. Następuje to poprzez koncentrację własności ( tworzenie szerszych struktur, rozbudowa struktur nadrzędnych) lub budowę nowych struktur, jako przyszłego pola władzy. Pochodną tego jest inicjowanie gigantycznych przedsięwzięci budowlanych, rozbudowa struktur represyjnych. Dochodzi do rozrostu syndykatu władzy z jednoczesną centralizacją władzy. Rozrost syndykatu władzy jest elementem budowy bezpieczeństwa klasowego syndykatu. Proces koncentracji władzy prowadzi do przesuwania poziomu decyzyjnego powyżej poziomu wykonawczego, jest, więc elementem procesu pełnej antydemokratyzacji samorządności społeczeństwa. Koncentracja władzy następuje także w wyniku walk wewnętrznych w łonie syndykatu władzy.
     Centralizacja
Następuje centralizacja decyzji politycznych i ekonomicznych. T. zw. socjalistyczna akumulacja, będąca w istocie ograbianiem społeczeństwa i efektem pracy niewolniczej, pozostaje do dyspozycji nieformalnych struktur władzy, legitymizowana przez bezwolne ciała ustawodawcze. Centrum syndykatu, dysponuje całym dochodem narodowym w sposób całkowicie woluntarny, kierując się potrzebami poszerzenia pola władzy. Społeczne pieniądze zostają wydatkowane w sposób nieracjonalny. Rozbudowa sił zbrojnych i przemysłu zbrojeniowego w ZSRR, to nic innego jak próba przyszłego poszerzenia pola władzy w kraju i w skali międzynarodowej. Powyższe procesy prowadza do kolejnej cechy ustroju bolszewickiego to jest do monopolizacji.
    Monopolizacja
Przejęcie przez syndykat władzy pełnej władzy nad środkami produkcji i oraz środkami informacji prowadzi do głębokiej polaryzacji społecznej. Powstaje społeczeństwo dwuklasowe.  Elementem tego podziału jest kolejne zjawisko to jest monopolizacja całego życia społeczno-ekonomicznego. Życie społeczne polega na nieustannej wymianie między łudźmy dóbr, usług, informacji, idei i myśli oaz wymianie elementów starowania, to jest samosterowność, jako realizacja władzy demokratycznej. W ustroju bolszewickim we wszystkich tych obszarach zachodzi proces pełnej monopolizacji. Istotą monopolu jest powstanie przewagi zbywcy nad nabywcą, dawcy nad biorca, władcy nad poddanym. Ta przewagę zyskuje się w wyniku powstania rynku niedoborowego w dziedzinie dóbr, usług, instytucji, środków wymiany myśli, informacji i podobnych elementów, a ta przewaga powstaje wtórnie właśnie w wyniku monopolizacji. Te dwa zjawiska ulegają wzajemnemu wzmacnianiu. Jeżeli nawet na rynku działa wiele podmiotów o charakterze ekonomicznym o tym samym profilu, to jeżeli tworzą one w sumie rynek niedoborowy w określonym obcinku, to stanowią jeden monopol.
Feudalizacja
Monopolizacja życia ekonomicznego, politycznego i społecznego prowadzi do totalnej feudalizacji społeczeństwa. Feudalizacja ta jest trudno dostrzegalna przez pojedyncze podmioty ludzkie, czy zespoły ludzkie, uwikłane w skomplikowane powiązania międzyludzkie. Prosta obserwacja stosunków międzyludzkich wskazuje, że tworzą się piętrowa, zhierarchizowane struktury o jednostronnych zależnościach i pionowym podporządkowaniu. Feudalizacja nie dotyczy tylko struktur formalnych, lecz także zachowań ludzi w stosunkach nieformalnych. Życie społeczne przesiąknięte jest zależnościami typu senior-wasal. Struktura społeczeństwa przypomina anatomię kościoła, najbardziej katolickiego lub islamu, które są przecież głęboko sfeudalizowane.
Liturgizacja
Liturgizacja życia społecznego, czy nawet prywatnego, społeczności ludzkich jest powszechna. Świadczy o tym kultura ludowa, przejawiająca się zwyczajami, kultura wysoka, nasycona wszelkiego rodzaju obchodami, życie państwowe.  W ustroju bolszewickim ta liturgizacja uległa nasileniu ni przybiera formy wręcz religijne, której wyrazem są pochody-procesje, rytuały – msze świąteczne, deklaracje- modlitwy, spowiedzi- samokrytyki i inne zjawiska. Ta liturgizacja, podobnie jak w kościołach, ma za zadanie przywiązać „wiernych” do systemu i stanowić kontrolę lojalności. Liturgizacja była też rozbudowana w ustrojach faszystowskich. Jest zjawiskiem dość powszechnym
W strukturach ludzkich, lecz w bolszewizmie i faszyzmie przybrała formy karykaturalne.
Faszyzacja
Pochodną poprzednio opisanych zjawisk jest faszyzacja życica społecznego w
bolszewiźmie. Syndykat władzy, jako klasa, zarówno w okresie swego powstania, jak i w sytuacji pełnego rozwoju, broni swego stanu posiadania za pomocą siły, oraz rozbudowuje swoje pole władzy za pomocą przemocy. Rozbudowa następuje w wyniku koncentracji własności, bądź rozbudowy obszarów władzy ekonomicznej w postaci t. zw. wielkich „budów socjalizmu”, często bezużytecznych lub nieefektywnych. To poszerzenie pola władzy wymaga koncentracji pracy, a następuję to poprzez totalytaryzację i faszyzację. Pojęcie to odnosi się do innych formacji ustrojowych, lecz z istoty swojej może zostać odniesione i do bolszewizmu. Faszyzacja dotykała całe społeczeństwo, przejawiała się samowolną manipulacją syndykatu władzy społeczeństwem, które było bądź przemieszczane, czy wyganiane ze swych siedzib, przymuszane do niewolniczej pracy, kontrolowane i inwigilowane wszechstronnie, wreszcie skłaniane do czołobitności dla wodzów.
Uwagi końcowe
Podniesione wyżej zjawiska i procesy wydają się wywodzić w prostej linii z charakteru stosunków własnościowych, opartych na własności klasowej, bo taki rodzaj własności charakteryzuje bolszewizm. Wokół tej własności grupuje się wielka warstwa obywateli o cechach pasożytniczych. Opisane zjawiska umożliwiają jej realizację jej interesów materialnych, to jest przywłaszczania części produkty społecznego w sposób feudalny, na podobieństwa renty feudalnej. Przywłaszczanie nie jest związane ze sprawnością zarządzania, następuje uznaniowo.
Społeczeństw bolszewickie charakteryzuje się głęboką sprzecznością, prowadzącą do postępującego rozpadu. Elementami tej sprzeczności są, z jednej strony, jak napisano, niebywały rozrost syndykatu władzy, jako klasy pasożytniczej, i proletaryzację reszty społeczeństwa, jako klasy antagonistycznej. Realizowany jest wzór opisany przez Marksa w odniesieniu do kapitalizmu.  Temu rozpadowi towarzyszy miska sprawność kapitału i pracy, a przyczyny leżą po obu stronach. Obie zantagonizowane strony nie realizują w procesie produkcji zasady optymalizacji pracy i zarządzania, ponieważ korzyści z uczestnictwa w procesie produkcji nie są związane z wyłożonym wysiłkiem, i brakiem osobistego udziału we władaniu środkami produkcji.  W tej sytuacji, jedna klasa, syndykat władzy, realizuje swoje interesy poprzez maksymalizację władzy, a ludzie pracy najemnej poprzez minimalizacje wysiłku.  Prowadzi to do powstawania sprzeczności wewnętrznych bolszewizmu i zjawisk kryzysowych, które przejawiały się jako strajki, wystąpienia uliczne, wystąpienia rewolucyjne, wreszcie poprzez pokojową rewolucję „Solidarnościową”, która nieomal spowodowała  wojnę domową w Polsce. Dostrzeżenie tych zjawisk musi doprowadzić do głębokich zmian i odstąpienia od gospodarki bolszewickiej w ZSRR i demokracjach ludowych.  Pytaniem nierozstrzygniętym jest sposób przejścia na gospodarkę konkurencyjno-nadmiarową, rynkową czy kapitalistyczną.
   Napisane w 1982 roku                                                         UP72156
.


Popularne posty

Łączna liczba wyświetleń

Sparkline 431

Obserwatorzy

Moja ekonomia

2 komentarze:

  1. Ponieważ pytanie, jaką gospodarkę mamy zbudować po likwidacji tej bolszewickiej, pozostało po ćwierćwieczu tzw. niepodległości nierozstrzygnięte, mamy dalej to, co było, tyle tylko, że zamieniliśmy ZSRR na USA, a PZPR na KRK.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Polecam inne moje wpisy ekonomiczne, dostępne w innych blogach w Twitterze. Może Pana zainteresują.Ten wpis dotyczył tylko analizy ustroju bolszewickiego.

      Usuń