Moje prywatna
ekonomia VI
Szkic
ten jest efektem wieloletniej obserwacji gospodarki „socjalistycznej” począwszy
od 1945 roku, oraz lektur ekonomicznych, które w dość liberalnej sytuacji
polskiego piśmiennictwa ekonomicznego ukazywały się na rynku czytelniczym i
nawet tych obarczonych marksizmem, które, mimo błędnego interpretowania zjawisk
ekonomicznych, a może dlatego, wnosiły pewne elementy skromnej wiedzy
ekonomicznej autorowi. Szkic został napisany w roku 1982 i był próbą
przedłożenia ówczesnym uczestnikom walczących stron oceny „anatomii” ustroju wraz
z projektem szkicu własnych poglądów na możliwe i konieczne przekształcenia
ekonomiczne. Autor był i propagował rozwiązania o charakterze akcjonariatu
pracy, których opis i pochwała znalazła się w encyklice Jana Pawła II „Laborem
excercens”. Tam tez znalazła się analiza istoty własności w ustroju
„socjalistycznym” pod postacią wskazanie na istnienie własności bezpośredniej i
pośredniej, choć zostało to wyrażone w sposób charakterystyczny dla sposobu
wyrażania się papieża. Poglądy przedłożone wyżej straciły swoja aktualność i
nie przedstawiają dla obecnego pokolenia jakiejkolwiek wartości, natomiast dla
pokolenia Polski Ludowej i dla zainteresowanych zjawiskami w tamtym ustroju
mogą stać się podstawa dyskusji lub uzupełnieniem wiedzy o tamtych czasach.
Należy nadmienić, że podobne procesy nie są charakterystyczne tylko dla ustroju
„bolszewickiego”, miały miejsce w historii z różnym nasileniem w innych
okresach historycznych i różnych społecznościach, począwszy od starożytności. W
bolszewizmie przybrały prawie krystaliczna formę. Jeżeli czytelnikowi
przysporzy cząstkę dyskusyjnej wiedzy, to szkic spełni swoja rolę.
W
dziewiętnastym wieku i pierwszej połowie dwudziestego żywiołowo rozwijał się
ruch socjalistyczny i jego odmiana, ruch komunistyczny. Podstawową ideologią
tych ruchów była chęć przemiana stosunków produkcji tak, aby odebrać własność
środków produkcji prywatnym
właścicielom i dokonać t. zw. uspołecznienia. To uspołecznienie miało
przybierać różne formy, w zależności od konfiguracji ruchu politycznego. Jako
pierwsi z ideą uspołecznienie występowali t. zw. socjaliści utopijni Saint
Simon, Owen, Fourier, którzy próbowali stworzyć rzeczywiste organizmy
produkcyjne w formach społecznych. To
ich można by uznać za socjalistów „naukowych”. W XIX wieku ta ich forma nie
mogła zaistnieć z powodów ekonomicznych. Inną drogą uspołecznienia kapitału,
tym razem udaną, stała się spółdzielczość, wymyślona przez górników z Rochdale
w Anglii. Spółdzielczość rozwinęła się w wielu krajach i stała się znaczącym
czynnikiem uspołecznienia. Nośnikiem radykalnych teorii stali się syndykaliści,
anarchosyndykaliści, kooperatywiści (Abramowski), wreszcie marksiści. Ci
ostatni, zdobywając władzę w Rosji Carskiej otrzymali możliwość zrealizowania
swych koncepcji. Sami marksiści nie wypracowali konkretnych wzorów sposobu
sprawowania władzy ekonomicznej. Ich teorie nastawione były bardziej na formy
sprawowania władzy politycznej pod postacią „dyktatury proletariatu”, nie
określając bliżej techniki sprawowania władzy ekonomicznej przez „proletariat”.
Bardziej konkretne wskazówki opracował Lenin
w
swoich pismach. Według niego ludzie pracy mieli stać się pracownikami jednego
wielkiego syndykatu władzy, to jest państwa. Środki produkcji zatem miały stać
się własnością państwa.
Rozpad społeczeństwa w wyniku przewłaszczenia
W
pierwszej fazie bolszewizmu w Rosji wprowadzone dość liberalne stosunki
produkcji pod postacią NEP-u (nowej polityki ekonomicznej). Po śmierci Lenina
od tych odchyleń odstąpiono i dokonano totalnego upaństwowienia środków
produkcji. Środkami produkcji władała
wyodrębniona „klasa społeczna”, którą umownie można nazwać „syndykatem władzy”.
Klasa ta pełniła funkcję faktycznego właściciela. Własność przybrała formę własności
klasowej. Społeczeństwo zostało podzielone na dwie antagonistyczne klasy:
„syndykat władzy” i klasę pracowników najemnych państwa. Ludzie
pracy zostali całkowicie uzależnienie od „syndykatu władzy”. Zapewniało to
ludziom władzy całkowite bezpieczeństwo polityczne i wszechwładzę ekonomiczną. Wyrażało
to się bezprzykładną eksterminacją byłych właściciel, przeciwników polityczny i
samych ludzi pracy, jako całkowicie podległych władzy.
Poza
kontrolą pozostali jeszcze chłopi. Ci, jako prywatni właściciele ziemi, byli
względnie niezależni. Należało więc coś z tym zrobić. Wymyślono kolektywizację.
Ponieważ odebranie komuś prywatnych środków produkcji, wydziedziczenie, nie
jest łatwą sztuką, bolszewicy uciekli się do terroru. Wieś zapłaciła wysoką,
znaną powszechnie cenę za swój opór. Po kolektywizacji całe społeczeństwo
radzieckie stało się jednolitą klasą najemników. Proces ten można nazwać przewłaszczeniem.
Być
może badacze historii ZSSR odkryli, bądź odkrywają, wewnętrzne, socjologiczne
uwarunkowania takiego ukonstytuowania się stosunków społecznych w Rosji Radzieckiej.
Opisane są zewnętrzne przejawy funkcjonowania tego ustroju, jego katastrofalne
skutki społeczne, terror i ucisk, lecz potrzebna jest też pobieżna chociażby
analiza mechanizmów sprawczych powstania takiej struktury społecznej i
mechanizm jej funkcjonowania. Niniejszy szkic jest próbą przedłożenia własnych
opinii i własnych poglądów na mechanizmy kierujące rozwojem tego ustroju i
próbą opisu elementów funkcjonowania tego ustroju. W dzisiejszych czasach są to
dywagacje nikogo nieinteresujące, szczególnie młodszego pokolenia, natomiast
dla pokolenia, które jest rówieśnikiem tej historii, taka analiza może wnieś
pewne światło na przyczyny mizerii życia tego pokolenia. Wreszcie bolszewizm
był swoisty doświadczeniem ludzkości i opis jego funkcjonowania może mieć
wartość historyczną.
Zastane formy uspołecznienia
Bolszewicy
mieli do dyspozycji szereg rozwiązań ekonomicznych. Na rynku idei znajdowały
się rozwiązania już sprawdzone w postaci spółdzielczości, lecz spółdzielczości
rzeczywistej, jak niezależnego zrzeszenia konsumentów czy producentów dóbr i
usług, niepodlegających zewnętrznemu sterowaniu.
Drugim
był akcjonariat pracy, którego idee postulowane były przez t. zw. Opozycję
Robotniczą w partii bolszewików (1922 r) . Wzory takich rozwiązań istniały już
w Polsce w postaci półki „Gazolina” w Jaśle, która powstała w 1906 roku. Idea
akcjonariatu pracy rozwinęła się po II Wojnie Światowej w Stanach
Zjednoczonych, a inicjatorem był Luis Kelso ,Wielkim zwolennikiem tej formy uwłaszczenia
był prezydent Regan i Kongres Amerykański,
który uchwalił szereg ustaw, ułatwiających funkcjonowanie tej formy własności. W
Polsce ukazała się publikacja Ludwiniaka pt: Pracownik właścicielem.
Wreszcie
istniały postulaty syndykalistów przekształcenie przedsiębiorstw w podmioty, zarządzanych
przez związki zawodowe[i].
Bolszewicy wybrali model upaństwowienia środków produkcji. W istocie wybór ten,
mimo podobieństwa do założeń teoretycznych, wypracowanych przez teoretyków
marksizmu-leninizmu, tworzył się żywiołowo, kreowany przez swoistą
„niewidzialna rękę” socjalistyczna. Do dyspozycji były podmioty gospodarcze
„niczyje”, ustawowo i fizycznie pozbawione właściciela, który został
wywłaszczony, wobec czego ktoś starał się wejść w rolę ich zarządzających,
posługując się aparatem partyjnym. Przyszli „posiadacze” kierują się
przesłankami, które określić można, podobnie jak i w innych rozwiązaniach
ustrojowych, jako „interes własny”. Kieruje nimi zasada potrzeby dominacji,
która jest motorem wszelkich dążeń ludzkich.
Przewłaszczenie
Po
przewrocie październikowym w 1917 roku do władzy dochodzą ludzie, którzy nic
nie posiadali i uważali się za reprezentantów klas nieposiadających. Po
zdobyciu władzy politycznej przez bolszewików, przystała do nich olbrzymia
armia ludzi postronnych z pośród klas nieposiadających, przecież nieznających
teoretycznych założeń marksizmu, którzy dostrzegają możliwości awansu. Jeżeli
bolszewicy uważali się za reprezentantów klas nieposiadających, a
sprawiedliwość dziejowa wymagała likwidacji t. zw. wyzysku, to powinni
preferować w swojej działalności rozwiązania syndykalne, lub anarchio
syndykalne, prowadzące do uwłaszczenia klas nieposiadających, a w gospodarce
rolnej szeroką reformę rolną i rozwiązania rynkowe. Takie rozwiązania w bardzo
szybkim czasie doprowadziłyby jednak do utraty władzy politycznej przez
bolszewików, ponieważ władzę zdobyliby reprezentanci uwłaszczonej klasy
robotniczej i chłopstwa. Utrzymanie władzy politycznej wymagało zespolenie jej
z władzą ekonomiczną. Ona dawała gwarancję podporządkowania pracownika
najemnego przez władzę. Bolszewicy musieli zatem się uwłaszczyć. Próbowali
dokonać tego jednorazowo i gwałtownie, wprowadzając t. zw. komunizm wojenny,
który rozłożył gospodarkę na łopatki. Musieli powrócić do rozwiązań rynkowych i
zainicjowali t. zw. NEP (nowa ekonomiczna polityka). Forma ta groziła jednak
restytucją gospodarki rynkowej i ograniczenie władzy bolszewików. Należało zatem powrócić do idei pełnego upaństwowienia
środków produkcji, jako formy ich zawłaszczenia i pełnej kontroli nad pracą
najemną. Pierwszym zatem procesem, jaki następował w ustroju bolszewickim to zjawisko
pełnego
p r z e w ł a s z c z e n
i e środków produkcji i powstanie własności klasowej, z nową klasą społeczna,
którą można nazwać s y n d y k a t e m w
ł a d z y. Ich związanie ze środkami produkcji ma inny charakter niż w ustroju
rynkowym, konkurencyjno-nadmiarowym, lub kapitalistycznym. Związanie to ma
charakter para feudalny, lecz w sensie ekonomicznym pełni on wszystkie funkcje
właściciela. Środki produkcji, jako całość zawłaszczone są przez nową klasę,
jako całość. W wyniku wewnętrznych walk, władza nad środkami produkcji ulega
rotacji, lecz pozostaje wewnątrz klasy. Konstytuuje się podwójna forma
własności, własność prawna, jako własność państwowa, i własność bezpośrednia,
jako własność klasowa syndykatu. Opis takiej podwójnej struktury własności
znajdujemy w encyklice Jana Pawła II „Laborem excercens” Dochodzi do
dwustronnego rozwarstwienia społeczeństwa, głębokiej polaryzacji społeczeństwa,
na tych, którzy władają środkami produkcji i tych, którzy stanowią armie pracy
najemnej. Pojawia się ponownie głęboki antagonizm klasowy. Z jednej strony
wyrażał się on strachem władzy przed społeczeństwem, co wyrażało się
represyjnością władzy, a po drugiej stronie wystąpieniami protestów takich jak
w powstanie w Rosji opozycji, tłumionej okrutnie, wydającej samizdaty, Poznaniu,
Budapeszcie, Berlinie czy Pradze, wreszcie pod postacią naszej „Solidarności”.
Przejawem
antagonizmu klasowego w ZSRR była też wielka klęska w pierwszej fazie wojny
niemiecko-radzieckiej. Armia Radziecka to była przede wszystkim armia chłopska,
chłopów, którym zabrano ziemie. Armia ta nie miała interesu bronić socjalizmu.
Dopiero zagrożenie
ojczyzny i samego bytu społeczeństwa zmieniło nastawienie do walki.
Koncentracja władzy
W
ustroju bolszewickim nie obowiązuje zasady maksymalizacji zysku. Przywłaszczanie
właściciela następuje niezależnie od uzyskiwanych wyników ekonomicznych,
przybiera formę przywilejów feudalnych, powoduje niską sprawność ekonomiczną
zarządzania. Podczas gdy w ustroju kapitalistycznym korzyści z operacji
kapitałem osiąga się poprzez maksymmlizację zysku, w bolszewizmie korzyści
z operacji środkami produkcji osiąga się w postaci maksymalizacji władzy.
Efektem tego jest kolejny proces, jaki toczy się w bolszewizmie, to jest proces
koncentracji władzy. Podstawowym kryterium zachowanie się członka syndykatu
władzy jest zachowanie swego pola władzy lub rozszerzenie tego pola. Następuje
to poprzez koncentrację własności ( tworzenie szerszych struktur, rozbudowa
struktur nadrzędnych) lub budowę nowych struktur, jako przyszłego pola władzy.
Pochodną tego jest inicjowanie gigantycznych przedsięwzięci budowlanych, rozbudowa
struktur represyjnych. Dochodzi do rozrostu syndykatu władzy z jednoczesną
centralizacją władzy. Rozrost syndykatu władzy jest elementem budowy
bezpieczeństwa klasowego syndykatu. Proces koncentracji władzy prowadzi do
przesuwania poziomu decyzyjnego powyżej poziomu wykonawczego, jest, więc
elementem procesu pełnej antydemokratyzacji samorządności społeczeństwa. Koncentracja
władzy następuje także w wyniku walk wewnętrznych w łonie syndykatu władzy.
Centralizacja
Następuje
centralizacja decyzji politycznych i ekonomicznych. T. zw. socjalistyczna
akumulacja, będąca w istocie ograbianiem społeczeństwa i efektem pracy
niewolniczej, pozostaje do dyspozycji nieformalnych struktur władzy, legitymizowana
przez bezwolne ciała ustawodawcze. Centrum syndykatu, dysponuje całym dochodem
narodowym w sposób całkowicie woluntarny, kierując się potrzebami poszerzenia
pola władzy. Społeczne pieniądze zostają wydatkowane w sposób nieracjonalny.
Rozbudowa sił zbrojnych i przemysłu zbrojeniowego w ZSRR, to nic innego jak
próba przyszłego poszerzenia pola władzy w kraju i w skali międzynarodowej.
Powyższe procesy prowadza do kolejnej cechy ustroju bolszewickiego to jest do
monopolizacji.
Monopolizacja
Przejęcie
przez syndykat władzy pełnej władzy nad środkami produkcji i oraz środkami
informacji prowadzi do głębokiej polaryzacji społecznej. Powstaje społeczeństwo
dwuklasowe. Elementem tego podziału jest
kolejne zjawisko to jest monopolizacja całego życia społeczno-ekonomicznego.
Życie społeczne polega na nieustannej wymianie między łudźmy dóbr, usług,
informacji, idei i myśli oaz wymianie elementów starowania, to jest
samosterowność, jako realizacja władzy demokratycznej. W ustroju bolszewickim
we wszystkich tych obszarach zachodzi proces pełnej monopolizacji. Istotą
monopolu jest powstanie przewagi zbywcy nad nabywcą, dawcy nad biorca, władcy
nad poddanym. Ta przewagę zyskuje się w wyniku powstania rynku niedoborowego w
dziedzinie dóbr, usług, instytucji, środków wymiany myśli, informacji i podobnych
elementów, a ta przewaga powstaje wtórnie właśnie w wyniku monopolizacji. Te
dwa zjawiska ulegają wzajemnemu wzmacnianiu. Jeżeli nawet na rynku działa wiele
podmiotów o charakterze ekonomicznym o tym samym profilu, to jeżeli tworzą one
w sumie rynek niedoborowy w określonym obcinku, to stanowią jeden monopol.
Feudalizacja
Monopolizacja
życia ekonomicznego, politycznego i społecznego prowadzi do totalnej
feudalizacji społeczeństwa. Feudalizacja ta jest trudno dostrzegalna przez
pojedyncze podmioty ludzkie, czy zespoły ludzkie, uwikłane w skomplikowane
powiązania międzyludzkie. Prosta obserwacja stosunków międzyludzkich wskazuje,
że tworzą się piętrowa, zhierarchizowane struktury o jednostronnych
zależnościach i pionowym podporządkowaniu. Feudalizacja nie dotyczy tylko
struktur formalnych, lecz także zachowań ludzi w stosunkach nieformalnych.
Życie społeczne przesiąknięte jest zależnościami typu senior-wasal. Struktura
społeczeństwa przypomina anatomię kościoła, najbardziej katolickiego lub
islamu, które są przecież głęboko sfeudalizowane.
Liturgizacja
Liturgizacja
życia społecznego, czy nawet prywatnego, społeczności ludzkich jest powszechna.
Świadczy o tym kultura ludowa, przejawiająca się zwyczajami, kultura wysoka,
nasycona wszelkiego rodzaju obchodami, życie państwowe. W ustroju bolszewickim ta liturgizacja uległa
nasileniu ni przybiera formy wręcz religijne, której wyrazem są
pochody-procesje, rytuały – msze świąteczne, deklaracje- modlitwy, spowiedzi-
samokrytyki i inne zjawiska. Ta liturgizacja, podobnie jak w kościołach, ma za
zadanie przywiązać „wiernych” do systemu i stanowić kontrolę lojalności.
Liturgizacja była też rozbudowana w ustrojach faszystowskich. Jest zjawiskiem dość
powszechnym
W
strukturach ludzkich, lecz w bolszewizmie i faszyzmie przybrała formy karykaturalne.
Faszyzacja
Pochodną
poprzednio opisanych zjawisk jest faszyzacja życica społecznego w
bolszewiźmie.
Syndykat władzy, jako klasa, zarówno w okresie swego powstania, jak i w
sytuacji pełnego rozwoju, broni swego stanu posiadania za pomocą siły, oraz
rozbudowuje swoje pole władzy za pomocą przemocy. Rozbudowa następuje w wyniku
koncentracji własności, bądź rozbudowy obszarów władzy ekonomicznej w postaci
t. zw. wielkich „budów socjalizmu”, często bezużytecznych lub nieefektywnych.
To poszerzenie pola władzy wymaga koncentracji pracy, a następuję to poprzez
totalytaryzację i faszyzację. Pojęcie to odnosi się do innych formacji ustrojowych,
lecz z istoty swojej może zostać odniesione i do bolszewizmu. Faszyzacja dotykała
całe społeczeństwo, przejawiała się samowolną manipulacją syndykatu władzy społeczeństwem,
które było bądź przemieszczane, czy wyganiane
ze swych siedzib, przymuszane do niewolniczej pracy, kontrolowane i inwigilowane
wszechstronnie, wreszcie skłaniane do czołobitności dla wodzów.
Uwagi końcowe
Podniesione
wyżej zjawiska i procesy wydają się wywodzić w prostej linii z charakteru
stosunków własnościowych, opartych na własności klasowej, bo taki rodzaj
własności charakteryzuje bolszewizm. Wokół tej własności grupuje się wielka
warstwa obywateli o cechach pasożytniczych. Opisane zjawiska umożliwiają jej
realizację jej interesów materialnych, to jest przywłaszczania części produkty
społecznego w sposób feudalny, na podobieństwa renty feudalnej. Przywłaszczanie
nie jest związane ze sprawnością zarządzania, następuje uznaniowo.
Społeczeństw
bolszewickie charakteryzuje się głęboką sprzecznością, prowadzącą do
postępującego rozpadu. Elementami tej sprzeczności są, z jednej strony, jak
napisano, niebywały rozrost syndykatu władzy, jako klasy pasożytniczej, i
proletaryzację reszty społeczeństwa, jako klasy antagonistycznej. Realizowany
jest wzór opisany przez Marksa w odniesieniu do kapitalizmu. Temu rozpadowi towarzyszy miska sprawność
kapitału i pracy, a przyczyny leżą po obu stronach. Obie zantagonizowane strony
nie realizują w procesie produkcji zasady optymalizacji pracy i zarządzania,
ponieważ korzyści z uczestnictwa w procesie produkcji nie są związane z
wyłożonym wysiłkiem, i brakiem osobistego udziału we władaniu środkami
produkcji. W tej sytuacji, jedna klasa,
syndykat władzy, realizuje swoje interesy poprzez maksymalizację władzy, a
ludzie pracy najemnej poprzez minimalizacje wysiłku. Prowadzi to do powstawania sprzeczności
wewnętrznych bolszewizmu i zjawisk kryzysowych, które przejawiały się jako
strajki, wystąpienia uliczne, wystąpienia rewolucyjne, wreszcie poprzez pokojową
rewolucję „Solidarnościową”, która nieomal spowodowała wojnę domową w Polsce. Dostrzeżenie tych
zjawisk musi doprowadzić do głębokich zmian i odstąpienia od gospodarki
bolszewickiej w ZSRR i demokracjach ludowych. Pytaniem nierozstrzygniętym jest sposób
przejścia na gospodarkę konkurencyjno-nadmiarową, rynkową czy kapitalistyczną.
Napisane
w 1982 roku UP72156
.
Subskrybuj:
Posty (Atom)
Ponieważ pytanie, jaką gospodarkę mamy zbudować po likwidacji tej bolszewickiej, pozostało po ćwierćwieczu tzw. niepodległości nierozstrzygnięte, mamy dalej to, co było, tyle tylko, że zamieniliśmy ZSRR na USA, a PZPR na KRK.
OdpowiedzUsuńPolecam inne moje wpisy ekonomiczne, dostępne w innych blogach w Twitterze. Może Pana zainteresują.Ten wpis dotyczył tylko analizy ustroju bolszewickiego.
Usuń